Đứng trước làn sóng dịch COVID-19 liên tiếp bùng phát với các biến thể mới, các doanh nghiệp đã và đang áp dụng hình thức làm việc tại nhà, họp hành và giao việc đều chuyển đổi sang trực tuyến. Những thay đổi này chính là câu chuyện đã được nói rất nhiều thời gian gần đây: Chuyển đổi số. Chuyển đổi số được xem như là giải pháp, là xu hướng không thể đảo ngược để doanh nghiệp thích ứng và vượt qua khó khăn của đại dịch, từ đó vượt lên, “tìm cơ trong nguy”.

Chỉ trong vài tháng, cuộc khủng hoảng COVID-19 đã kéo theo thay đổi trong cách thức kinh doanh của các công ty ở mọi lĩnh vực và khu vực tương đương với nhiều năm. Theo một Khảo sát toàn cầu mới của McKinsey, các công ty đã đẩy nhanh tốc số hóa các tương tác giữa khách hàng, chuỗi cung ứng, cũng như các hoạt động nội bộ đến ba đến bốn năm. Thị phần của các sản phẩm kỹ thuật số hoặc hỗ trợ kỹ thuật số trong danh mục đầu tư đã tăng tương đương bảy năm. Gần như tất cả những người tham gia khảo sát đều đồng ý rằng công ty của họ đã đưa ra các giải pháp tạm thời để đáp ứng nhiều nhu cầu mới và triển khai nhanh hơn nhiều so với tiến độ trước khủng hoảng. Hơn nữa, những giám đốc điều hành mong đợi những thay đổi này sẽ tiếp tục lâu dài và đã bắt đầu thực hiện đầu tư mới dựa trên những thay đổi này. Trên thực tế, khi được hỏi về tác động của dịch bệnh đối với một loạt các biện pháp, các giám đốc điều hành nói rằng tài trợ cho các sáng kiến ​​kỹ thuật số đã tăng nhiều hơn bất kỳ các khoản đầu tư khác — nhiều hơn là tăng chi phí, số lượng nhân sự trong vai trò công nghệ số và hơn cả số lượng của khách hàng.

Để duy trì khả năng cạnh tranh trong môi trường kinh doanh và kinh tế mới này, đòi hỏi phải có những chiến lược và thực hành mới. Hầu hết các giám đốc điều hành đều nhận ra chiến lược công nghệ không chỉ là một nguồn hiệu quả về chi phí, mà còn là một phần cốt lõi trong doanh nghiệp. Các công ty đã thích ứng thành công với cuộc khủng hoảng báo cáo một loạt các khả năng công nghệ mà những công ty khác không có — đáng chú ý nhất là lấp đầy khoảng trống cho nhân tài công nghệ trong thời kỳ khủng hoảng, sử dụng các công nghệ tiên tiến hơn và tốc độ thử nghiệm và đổi mới. 

Việc áp dụng kỹ thuật số đã thực hiện một bước nhảy vọt ở cả cấp độ doanh nghiệp và toàn ngành

Trong thời kỳ đại dịch, người tiêu dùng đã chuyển sang sử dụng các kênh trực tuyến một cách đáng kể, và các công ty và ngành công nghiệp đã phải thích ứng nhanh nhạy. Kết quả khảo sát khẳng định sự thay đổi nhanh chóng đối với việc tương tác với khách hàng thông qua các kênh kỹ thuật số. Khảo sát cũng cho thấy rằng tốc độ thay đổi thích ứng đi trước nhiều năm so với các cuộc khảo sát được thực hiện trước đó — và thậm chí tốc độ này còn cao hơn ở các khu vực phát triển tại châu Á so với các khu vực khác (Hình 1). Nhiều doanh nghiệp hiện nay cho biết, ít nhất 80% các tương tác với khách hàng của họ là kỹ thuật số.

Hình 1. COVID-19 đẩy nhanh quá trình số hoá trong tương tác với khách hàng. Nguồn: McKinsey & Company

Có lẽ đáng ngạc nhiên hơn cả là tốc độ tạo ra các dịch vụ kỹ thuật số hoặc nâng cao kỹ thuật số. Tại các khu vực, kết quả cho thấy tốc độ trung bình mà các công ty đang phát triển các sản phẩm và dịch vụ này tăng khoảng bảy năm so với trước dịch. Một lần nữa, bước nhảy vọt thậm chí còn lớn hơn - mười năm - ở các khu vực phát triển tại châu Á (Hình 2). Các doanh nghiệp tham gia khảo sát cũng báo cáo các hạng mục sản phẩm kỹ thuật số trong danh mục đầu tư của họ trước và trong khi đại dịch không thay đổi nhiều. Phát hiện này cho thấy rằng trong thời kỳ khủng hoảng, các công ty đã tập trung lại vào các dịch vụ sẵn có của họ hơn là tạo ra những bước nhảy vọt trong việc phát triển sản phẩm trong khoảng thời gian chỉ vài tháng.

Hình 2. Bước vọt trong số hoá thị phần của các dịch vụ kỹ thuật số. Nguồn: McKinsey & Company

Trong các lĩnh vực, tỷ lệ phát triển các sản phẩm kỹ thuật số trong thời kỳ đại dịch là khác nhau. Với khung thời gian để thực hiện các thay đổi trong sản xuất, sự khác biệt rõ ràng hơn giữa các lĩnh vực có và không có sản phẩm vật chất hơn là giữa các công ty B2B và B2C. Ví dụ: trong lĩnh vực hàng tiêu dùng đóng gói (CPG) và ô tô, lắp ráp, báo cáo mức độ thay đổi tương đối thấp trong danh mục sản phẩm kỹ thuật số của họ. Ngược lại, mức tăng đáng kể hơn là trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe và dược phẩm, dịch vụ tài chính và dịch vụ chuyên nghiệp, nơi các giám đốc điều hành báo cáo mức tăng gần gấp đôi so với báo cáo ở các công ty CPG.

Những yếu tố hướng tới khách hàng không phải là những yếu tố duy nhất bị ảnh hưởng bởi khủng hoảng COVID-19. Quá trình số hóa các hoạt động nội bộ cốt lõi (chẳng hạn như các quy trình tại văn phòng, sản xuất và quá trình nghiên cứu & phát triển) và các tương tác trong chuỗi cung ứng của họ đều có tốc độ phát triển đồng đều. Không giống như những thay đổi đối mặt với khách hàng, tỷ lệ thích ứng nhất quán giữa các khu vực.

Tuy nhiên, tốc độ phản ứng của một công ty với loạt các thay đổi liên quan đến COVID-19 là đáng kể, thậm chí còn lớn hơn tốc độ số hóa trong toàn doanh nghiệp (Hình 3). Khảo sát đã hỏi về 12 thay đổi tiềm năng trong các tổ chức và ngành. Đối với những người trả lời đã thấy các thay đổi, chúng tôi hỏi mất bao lâu để thực hiện và nếu thực hiện trước khủng hoảng thì mất bao lâu. Đối với nhiều thay đổi, những người được hỏi cho biết, công ty của họ đã hành động nhanh hơn dự kiến từ 20 đến 25 lần. Trong trường hợp làm việc từ xa, những người được hỏi thực sự nói rằng công ty của họ triển khai nhanh hơn 40 lần so với những gì họ nghĩ có thể trước khi đại dịch xảy ra. Trước đó, những người được hỏi nói rằng sẽ mất hơn một năm để thực hiện mức độ làm việc từ xa diễn ra trong cuộc khủng hoảng. Trên thực tế, mất trung bình 11 ngày để triển khai một giải pháp khả thi và gần như tất cả các công ty đã đưa ra các giải pháp khả thi trong vòng vài tháng.

Hình 3. Thời gian để thay đổi, đáp ứng với tình hình mới nhanh hơn rất nhiều so với dự kiến. Nguồn: McKinsey & Company

Khi được hỏi được hỏi tại sao các tổ chức, doanh nghiệp không thực hiện những thay đổi này trước cuộc khủng hoảng, hơn một nửa trả lời rằng đó không phải là ưu tiên hàng đầu của doanh nghiệp. Cuộc khủng hoảng đã loại bỏ rào cản này: chỉ 14% tổng số người được hỏi nói rằng việc thiếu sự liên kết của lãnh đạo đã cản trở việc thực hiện những thay đổi này trên thực tế. Các công ty B2B và B2C đều đánh giá việc “không ưu tiên” là một rào cản. Gần một phần ba các doanh nghiệp B2B nói rằng nỗi sợ hãi về sự phản kháng của khách hàng đối với thay đổi là một rào cản, nhưng chỉ 24% các doanh nghiệp B2C trong khảo sát đưa ra câu trả lời này. Sau hai thách thức này, các giám đốc điều hành B2B thường nêu ra các vấn đề về tổ chức và công nghệ: những thay đổi bắt buộc gây ra cú sốc quá lớn đối với cách thức làm việc đã được thiết lập, cơ sở hạ tầng CNTT không đủ hoặc các lỗ hổng của tổ chức cản trở cam kết và thực hiện các thay đổi được yêu cầu.

Chuyển đổi số - chìa khóa thành công trong thời kỳ bình thường tiếp theo tại Việt Nam

Ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 tại Việt Nam cũng đã làm thay đổi nhận thức kinh doanh trong nhiều lĩnh vực. Trong đó, các doanh nghiệp từ chỗ buộc phải chuyển đổi số sang dần chủ động thực hiện quá trình chuyển đổi như một xu hướng mới. Đại dịch COVID-19 là “cú hích mạnh” đối với cộng đồng doanh nghiệp, từ “miễn cưỡng” thực hiện xây dựng nền tảng công nghệ thông tin sang giai đoạn mới là “tích cực, chủ động” sử dụng nền tảng số như mũi nhọn để gia tăng khả năng cạnh tranh.

Theo kết quả khảo sát được Vietnam Report tiến hành trong tháng 11 về chi phí cho quá trình chuyển đổi số tại doanh nghiệp, có 94,7% doanh nghiệp đã và đang đầu tư cho lĩnh vực này và chỉ có 5,3% doanh nghiệp không thực hiện chuyển đổi số. Cụ thể, 44,0% doanh nghiệp chi dưới 1% của tổng doanh thu cho quá trình chuyển đổi số; 40,1% doanh nghiệp chi từ 1% đến dưới 5% tổng doanh thu; 9,3% doanh nghiệp sử dụng từ 5% đến 10% tổng doanh thu và 1,3% doanh nghiệp tập trung đầu tư trên 10% tổng doanh thu để thực hiện chuyển đổi số. Như vậy, có thể thấy mức độ chi cho chuyển đổi số tại doanh nghiệp có sự phân hóa nhất định, nhưng nhìn chung, các doanh nghiệp Việt Nam đã bắt đầu tham gia mạnh mẽ và sẵn sàng cho cuộc đua số hóa kể từ khi dịch COVID-19 xuất hiện và lan rộng.

Với các biện pháp giãn cách xã hội và để đảm bảo an toàn trong mùa dịch, đa phần các doanh nghiệp đều nhanh chóng triển khai ứng dụng chuyển đổi số trong điều hành hoạt động doanh nghiệp, hoạt động Marketing bán hàng, hoạt động quản lý nhân sự và tuyển dụng. Nhờ đó giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, nâng cao năng suất và hiệu quả công việc và đặc biệt là vẫn đảm bảo hoạt động liên tục xuyên suốt trong giai đoạn dịch bùng phát.

Hình 5. Các rào cản khi chuyển đổi số. Nguồn: Khảo sát doanh nghiệp VNR500, thực hiện bởi Vietnam Report - Tháng 11/2021

Mặc dù vậy, trên thực tế trong quá trình tiếp cận và ứng dụng chuyển đổi số, các doanh nghiệp vẫn gặp phải những khó khăn nhất định. Kết quả khảo sát được Vietnam Report thực hiện đối với các doanh nghiệp VNR500 cho thấy 72,5% doanh nghiệp không đủ nguồn lực chất lượng cao; 64,7% doanh nghiệp thiếu công cụ đảm bảo an ninh mạng và bảo mật dữ liệu; 61,5% doanh nghiệp nhận định đối tác kinh doanh của họ chưa sẵn sàng hợp tác về các giải pháp số; 53,8% doanh nghiệp thiếu chiến lược xây dựng hệ thống công nghệ số hóa và sự hỗ trợ/lãnh đạo từ quản lý cấp cao và 52,9% doanh nghiệp gặp khó khăn do thiếu cơ sở hạ tầng công nghệ cơ bản.

Quá trình chuyển đổi số đòi hỏi trình độ cao cả về nhân lực và công nghệ. Do vậy, để triển khai thành công chuyển đổi số cần có những chiến lược đẩy mạnh công nghệ số hiệu quả và tìm kiếm nguồn nhân lực chất lượng cao có khả năng vận hành hệ thống công nghệ mới. Bên cạnh đó, chuyển đổi số phải bắt đầu từ tư duy và ý chí quyết tâm hành động của người lãnh đạo, sau đó mới từ từ thay đổi chiến lược kinh doanh, hình thức hoạt động của toàn doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp đã thành công trong tư duy truyền thống nên khá ngại thay đổi. Và khó khăn cuối cùng được các doanh nghiệp nêu ra là việc thiếu cơ sở hạ tầng công nghệ cơ bản. So với các nước trong khu vực, Việt Nam có chỉ số hạ tầng kết nối khá tốt, Chính phủ Việt Nam cũng xác định yếu tố cốt lõi giúp thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế toàn diện là đẩy mạnh về chuyển đổi số nên đã đưa ra những chính sách hỗ trợ và thúc đẩy hoạt động này tại các doanh nghiệp. Vì vậy, kỳ vọng về sự chuyển biến tích cực và những khó khăn này sẽ dần được cải thiện trong tương lai là hoàn toàn có cơ sở.

Hy vọng sự chuyển mình kịp thời của cộng đồng doanh nghiệp sẽ tạo ra thế và lực mới, đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước và nâng cao vị thế của Việt Nam trong khu vực, như Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: “Chuyển đổi số không phải là cuộc cách mạng của công nghệ mà là cuộc cách mạng về thể chế. Thể chế cần đi trước một bước và được điều chỉnh linh hoạt để chấp nhận những cái mới: công nghệ mới, sản phẩm mới, dịch vụ mới, mô hình mới. Chỉ có đổi mới sáng tạo, Việt Nam mới thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình”.

Những thay đổi lớn nhất có khả năng tồn tại lâu dài nhất

Trong cuộc khảo sát của McKinsey, lãnh đạo trong các lĩnh vực và khu vực khác nhau đều báo cáo những thay đổi lớn nhất bao gồm: làm việc từ xa, thay đổi nhu cầu của khách hàng (chuyển sang các dịch vụ về sức khỏe và vệ sinh mới) và sở thích của khách hàng đối với các tương tác từ xa. Báo cáo về những thay đổi đáng kể trong những khu vực này và sự gia tăng di cư sang đám mây có khả năng tin rằng những thay đổi này sẽ duy trì sau cuộc khủng hoảng cao hơn gấp đôi so với mong đợi trở lại các tiêu chuẩn trước khủng hoảng.

Những CEO tham gia khảo sát cho rằng cuộc khủng hoảng cũng thúc đẩy sự thay đổi trong chuỗi cung ứng của họ. Bản chất của những thay đổi này thay đổi đáng kể theo lĩnh vực và chúng diễn ra ít nhanh hơn so với những thay đổi khác do các hợp đồng đã có trước đại dịch. Những người trả lời trong các ngành công nghiệp B2C, chẳng hạn như CPG và bán lẻ, thường trích dẫn sự gián đoạn đối với việc giao hàng ở chặng cuối (tức là những người giao tiếp trực tiếp với khách hàng). Các thay đổi khác, chẳng hạn như xây dựng dự phòng trong chuỗi cung ứng, được báo cáo thường xuyên hơn trong các lĩnh vực tạo ra sản phẩm vật chất.

Kết quả cũng cho thấy rằng các công ty đang thực hiện những thay đổi liên quan đến khủng hoảng này với tâm trí dài hạn. Đối với đại đa số, nhu cầu làm việc và tương tác với khách hàng từ xa đòi hỏi đầu tư vào bảo mật dữ liệu và chuyển đổi nhanh chóng sang hệ thống đám mây. Bây giờ khi các thay đổi đã được thực hiện và đi vào hoạt động, các công ty này đã vĩnh viễn loại bỏ một số nút thắt thời trước khủng hoảng đối với các tương tác số. Đa số người tham gia khảo sát kỳ vọng rằng những thay đổi liên quan đến công nghệ như vậy, cùng với công việc từ xa và tương tác với khách hàng, sẽ tiếp tục trong tương lai.. Hơn nữa, khi được hỏi về tác động của cuộc khủng hoảng đối với một loạt các biện pháp của công ty, những người tham ra trả lời rằng nguồn tài trợ cho các sáng kiến ​​kỹ thuật số đã tăng hơn cả — nhiều hơn chi phí, số lượng người trong lĩnh vực kỹ thuật số hoặc các hoạt động khác vai trò công nghệ và số lượng khách hàng.

Các lý do cơ bản khiến một số thay đổi có khả thi hay không cũng được xem xét:: tính hiệu quả về chi phí, khả năng đáp ứng nhu cầu của khách hàng và lợi thế cho doanh nghiệp. Ngoài ra, cũng  xem xét mối quan hệ giữa độ dài của cuộc khủng hoảng và tính lâu dài của những thay đổi khi “mới” trở thành “bình thường” theo thời gian.

Trong loạt thay đổi, làm việc từ xa và hệ thống  đám mây là hai thay đổi mà những người được hỏi cho rằng đã hiệu quả hơn về chi phí so với phương thức làm việc truyền thống.  Làm việc từ xa ít có khả năng đáp ứng kỳ vọng của khách hàng tốt hơn so với trước khi xảy ra khủng hoảng; Không có gì ngạc nhiên khi những thay đổi mang lại hiệu quả tốt nhất là đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về tương tác trực tuyến và nhu cầu thay đổi của khách hàng. Đầu tư vào bảo mật dữ liệu và trí tuệ nhân tạo là những thay đổi mà người được hỏi thường xác định là giúp định vị các tổ chức tốt hơn so với trước khi xảy ra khủng hoảng. Trong những thay đổi này, làm việc từ xa là khả năng nhất để duy trì cuộc khủng hoảng kéo dài lâu hơn, theo 70% số người được hỏi.

Vietnam Report lược dịch và biên tập

Theo VNR500