Ẩn sau tòa nhà văn phòng cũ kỹ vài chục năm tuổi của CTCP Mía đường Lam Sơn (Thanh Hóa) là nỗ lực sáng tạo không ngừng nghỉ, mong muốn thay đổi để gìn giữ doanh nghiệp và mở rộng đế chế mía đường lớn nhất xứ Bắc kỳ của ông Lê Văn Tam, Chủ tịch CTCP Mía đường Lam Sơn (LSS).

Công ty đường không chỉ có đường

Sau 35 năm, Mía đường Lam Sơn đã gây dựng được cơ đồ với 2 nhà máy luyện đường công suất chế biến 8.000 tấn mía/năm, một nhà máy điện sử dụng nguyên liệu từ bã mía, nhà máy cồn chiết xuất từ mật gỉ, với hàng chục công ty liên kết… Đặc biệt, Công ty đã xây dựng và phát triển được một vùng nguyên liệu rộng lớn, giúp nông dân 113 xã, thuộc 11 huyện nghèo của Thanh Hóa thoát khỏi cảnh đói nghèo…

Sau khi Nhà máy đường 2 đi vào hoạt động, tỷ lệ đường luyện của doanh nghiệp đã đạt mức 80%, sản phẩm chất lượng đã kéo nhiều khách hàng là những nhà sản xuất lớn như Cola Cola, Pepsi, Kinh Đô đến với Lam Sơn và ký kết các hợp đồng dài hạn, mua số lượng lớn…

Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng giá đường trên thế giới chưa có dấu hiệu chấm dứt khiến LSS cũng như các DN ngành đường lâm vào thế khó khăn. Từ năm 2011 đến nay, đường giảm giá 4.670 đồng/kg, bằng gần một nửa giá bán ra thị trường, trong khi giá thu mua nguyên liệu của bà con nông dân không thể giảm (nếu giảm bà con sẽ bỏ trồng mía – PV), các chi phí đầu vào khác đều tăng. Bằng rất nhiều nỗ lực, LSS mới có thể cầm cự được để có lãi. Năm 2014, Công ty đạt 1.618 tỷ đồng doanh thu và 69 tỷ đồng lợi nhuận trước thuế.

“Ngành đường đang đứng trước thách thức lớn, 12 nhà máy đã đóng cửa không sản xuất. Trong dự đoán của chúng tôi, đến năm 2016, nếu không có gì thay đổi thì chỉ còn không đầy 50% nhà máy tồn tại”, ông Lê Văn Tam chia sẻ.

“Giá đường thời gian tới không vượt quá 500 USD/tấn, có đạt sản lượng 10.000 tấn/năm thì doanh thu chỉ đạt 1.800 tỷ đồng là tối đa. LSS đã qua 35 năm rồi mới đạt quy mô như hiện nay, vậy 50 năm tới chúng ta đi về đâu?”, ông Tam trăn trở.

Trước thềm ĐHCĐ diễn ra cuối tuần qua, cổ đông tổ chức nước ngoài đã gửi tới HĐQT Công ty một bản chất vấn với khá nhiều câu hỏi. Trong đó, họ đề cập rằng, Công ty không nên đầu tư ngoài ngành cốt lõi (mía đường – PV).

Tại sao lại có đề xuất này, thực tế từ gần 10 năm nay, chủ tịch Lê Văn Tam đã ấp ủ nhiều dự án, trong đó có theo đuổi chương trình làm nông nghiệp công nghệ cao, với những sản phẩm mới như cây ăn quả (cam không hạt, dưa vàng), hoa lan, rau sạch…

Trong chiến lược mà vị thuyền trưởng và cộng sự của ông đặt ra, đến năm 2020, LSS sẽ có doanh thu trên 5000 tỷ đồng. Với triển vọng thị trường như trên, LSS sẽ đến đích bằng cách nào? Chỉ có con đường, đa dạng hóa sản phẩm có giá trị gia tăng cao. “Chúng tôi vẫn đầu tư vào nông nghiệp chứ không phải đầu tư ngoài ngành. Làm đường giỏi lắm được 150 triệu đồng/hecta, nếu đầu tư vào nông nghiệp như LSS đang làm, 1 hecta được từ 500 triệu đồng thực tế có thể làm được 1 tỷ đồng, nên chúng ta phải thay đổi. Đầu tư nông nghiệp không dễ ăn nhưng chúng ta phải đi. Đến năm 2020, tỷ trọng doanh thu từ mía đường chỉ còn 50%. Công ty đường không chỉ có đường”, ông Tam nói.

“Các cổ đông muốn đi đường dài hay đường ngắn?”, câu hỏi của ông Tam chính là câu trả lời cho chương trình “Làm mới lại cây mía, hạt đường” mà Công ty sẽ tập trung triển khai quyết liệt trong năm nay.

Nếu trồng mía manh mún, không thể cơ giới hóa, đồng nghĩa với năng suất không cao. Đã từ lâu, ông Tam mơ ước Mía đường Lam Sơn có thể cùng người nông dân tạo ra được những “cánh đồng mẫu lớn”. Sau hơn 30 năm lăn lộn với ngành, LSS có ngân hàng giống lên tới 370 loại, nhưng cứ đưa cho nông dân trồng ra ruộng được 3 năm là mất. Bởi họ làm lẫn tạp giống lung tung.

Ông Tam quyết định, LSS phải làm giống mía cho người dân. Công ty đã đầu tư trung tâm giống công nghệ cao nuôi cấy mô, để mỗi năm làm ra 3 triệu cây giống, đáp ứng nhu cầu cho hơn 3.000 hecta. Thêm vào đó, LSS còn hướng dẫn cho nông dân cách tổ chức lại đồng ruộng thế nào, canh tác ra sao để tới đây có thể nâng năng suất lên 50%, chất lượng đường tăng 20%.

Mơ ước của vị chủ tịch này là đến năm 2020 phải thực hiện dồn điền đổi thửa để có ít nhất 50% diện tích trồng mía quy mô lớn. 30 nghìn hộ trồng mía hiện nay xuống còn 20 nghìn hộ và tiến tới chỉ còn 2.000 hộ, mỗi hộ phải có 5 hecta để có thể cơ giới hóa sản xuất. Song, con đường sẽ đi của LSS không hề đơn giản. “Để tạo ra được 72 hecta đất trồng mía tập trung, chúng tôi đã phải trải qua 62 cuộc họp”, ông Tam kể.

Ngoài những vùng nguyên liệu đang khai thác, LSS còn có kế hoạch phát triển vùng nguyên liệu lên Tây Bắc Thanh Hóa với cứ điểm mới là huyện Bá Thước (năm 2014, Công ty đã đầu tư xây dựng nhà máy gạch tại đây). Đây là huyện nghèo được hỗ trợ chính sách lớn, đất đai rộng, và nhà máy gạch là sự khởi đầu, mở đường cho một kế hoạch lớn. Ông Tam và cộng sự hoạch định, từ năm 2010 sẽ dời nhà máy số 1 lên Bá Thước nhằm xây dựng khu công nghiệp đường với quy mô 6.000 tấn tại đây, vùng có thể đảm bảo diện tích trồng mía cung cấp nguyên liệu cho nhà máy trong 30 - 35 năm. “Đây không phải là đầu tư ngoài ngành mà tính đến lợi ích dài hạn”, ông chia sẻ.

Chọn người kế nhiệm

Có lẽ hiếm người giữ được sức khỏe và trí tuệ như ông Tam ở tuổi 80. Nhân viên trong Công ty, có người ở tuổi cháu chắt của ông và họ gọi chủ tịch bằng cách xưng hô rất thân mật, gọi ông xưng con. Có lẽ văn hóa doanh nghiệp với tinh thần gắn bó, đồng cam đồng khổ đã tạo ra một môi trường gắn bó, thân thiết nhau như các thành viên trong gia đình tại Công ty.

Đã 15 năm nay, vị chủ tịch ăn chay trường. Công việc đã giúp ông làm chậm lại dấu ấn tuổi tác và làm giàu hẳn không còn là mục đích của cuộc đời ông. Những gì ông muốn tạo ra, đó là thay đổi những vùng quê nghèo cũng như cuộc sống của hàng trăm nghìn nông dân, giúp họ có thể gắn bó với đồng đất và không từ bỏ cây mía.

Tuy nhiên, tuổi tác không chừa một ai. Ông chia sẻ rằng, hết nhiệm kỳ này (năm 2016 đến nhiệm kỳ mới), ông sẽ đứng sang một bên, ở vị trí cố vấn đường hướng chiến lược cho Công ty. Ông tin đội ngũ kế thừa đã được đào tạo từ lâu nay sẽ tiếp tục vững vàng trên con đường mà LSS đã hoạch định.